Słowniczek z zakresu psychologii i pedagogiki – Poradnia Psychologiczno

Terminologia z zakresu psychologii i pedagogiki

Specyficzne trudności w uczeniu się:

Dysleksja rozwojowa – specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym. Spowodowane są zaburzeniami niektórych funkcji poznawczych, motorycznych i ich integracji, uwarunkowanymi nieprawidłowym funkcjonowaniem układu nerwowego. Dysleksja rozwojowa obejmuje kilka rodzajów zaburzeń: dysleksję, dysortografię, dysgrafię. Dysleksję można diagnozować najwcześniej w klasie IV szkoły podstawowej. Wcześniej można mówić o ryzyku dysleksji (klasy I-III szkoły podstawowej). Trudności te nie mogą być wynikiem obniżonych możliwości intelektualnych, nieprawidłowych warunków edukacyjnych, chorób ani zaburzeń, w tym psychicznych.
Dysleksja – specyficzne trudności w czytaniu (zaburzenia tempa i techniki czytania, jak i stopnia rozumienia treści).
Dysortografia – specyficzne trudności z opanowaniem poprawnej pisowni (w tym błędy ortograficzne).
Dysgrafia – niski (zaburzony) poziom graficzny pisma.
Dyskalkulia rozwojowa – zaburzenie zdolności wykonywania działań arytmetycznych. Objawy dyskalkulii to min.: problemy z odczytywaniem poprawnej godziny z zegarka, zapominanie następnego etapu jakiejś operacji, błędy „nieuwagi”, trudności w rozumieniu języka matematycznego, liczenie na palcach, trudności w odczytywaniu map, częste naciskanie złych przycisków w kalkulatorze, uczeń wydaje się rozumieć temat na lekcji, ale nie umie samodzielnie pojąć go w domu, trudności w kontynuowaniu rozpoczętych procesów matematycznych. Dyskalkulię można zdiagnozować najwcześniej po 10 r. ż. Trudności te nie mogą być wynikiem obniżonych możliwości intelektualnych ani nieprawidłowych warunków edukacyjnych. Kalkuliastenia – opóźnienia w opanowaniu wiadomości i umiejętności z dziedziny matematyki przy normalnym poziomie zdolności intelektualnych i matematycznych, podłoże występowania tych trudności jest najczęściej emocjonalne.
Głęboka dysleksja rozwojowa – są to poważne zaburzenia umiejętności czytania i pisania. Zatrzymanie się na poziomie elementarnego czytania i nie osiągniecie poziomu czytania zaawansowanego lub opóźnienie o kilka lat w zakresie umiejętności czytania. Tak poważnym zaburzeniom umiejętności czytania towarzyszą także poważne zaburzenia umiejętności pisania.
Ryzyko dysleksji – u dzieci do 9 roku życia ( czyli w klasach I –III) nie diagnozuje się dysleksji rozwojowej a jedynie dostrzega się objawy, które sygnalizują możliwość wystąpienia specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu.

Funkcje poznawcze – zespół procesów, dzięki którym odbieramy informacje z otoczenia oraz zauważamy stosunki między nimi. Obejmują: pamięć, uwagę, wrażenia i spostrzeżenia wzrokowe, słuchowo-językowe, dotykowe, kinestetyczne, orientację w schemacie ciała i kierunkach w przestrzeni.

Integracja percepcyjno-motoryczna – prawidłowy rozwój procesów poznawczych, współdziałający z czynnościami ruchowymi.

Pamięć – jeden z podstawowych procesów psychicznych, dzięki któremu osobnik gromadzi informacje i zdobywa doświadczenie, co wpływa na jego aktualne zachowania. Do podstawowych funkcji pamięci należą: zapamiętywanie, przechowywanie i odpamiętywanie (przypominanie).

Pamięć mimowolna (mechaniczna) – zdolność do przyswajania wiedzy w sposób nieuświadomiony, mimowolny.
Pamięć wzrokowa – zdolność do utrwalania i przypominania informacji podanej w formie wizualnej (czyli zapamiętywanie spostrzeżeń wzrokowych, zdolność do wzrokowego uczenia się) i dzięki temu przyswajania wiedzy.
Pamięć słuchowa – zdolność do utrwalania i przypominania informacji dźwiękowej (zapamiętywanie spostrzeżeń werbalnych i niewerbalnych, zdolność do uczenia się słuchowego) i dzięki temu przyswajania wiedzy.
Pamięć bezpośrednia , krótkotrwała– zdolność do zapamiętania i natychmiastowego odtworzenia spostrzeganego wzrokowo lub słuchowo materiału.
Pamięć fonologiczna – pojemność pamięci krótkotrwałej w zakresie przechowywania informacji fonologicznych (m.in. słuchowe reprezentacje liczb i liter), zdolność do zapamiętywania i prawidłowego odtwarzania kolejności głosek w wyrazach.
Pamięć operacyjna – zdolność do przyswajania, utrwalania i przypominania określonych operacji czy działań utrzymywanych w pamięci.
Pojemność pamięci – określa stosunek ilości zapamiętanych i prawidłowo odtworzonych informacji do ilości informacji podanych do zapamiętania.
Wierność pamięci – określa stopień identyczności informacji zapamiętanych z informacją podaną w formie werbalnej lub graficznej.
Gotowość pamięci – zdolność do szybkiego odtwarzania informacji zapamiętanych.

Percepcja wzrokowa – zdolność do rozpoznawania i różnicowania bodźców wzrokowych oraz umiejętność ich interpretowania.

Zaburzenia percepcji wzrokowej – zaburzenia analizy i syntezy wzrokowej, zaburzenia spostrzegania i różnicowania kształtów, rejestracji położenia przestrzennego przedmiotów.

Koordynacja wzrokowo-ruchowa – zharmonizowanie funkcji wzrokowych i ruchowych (manipulacyjnych), współpraca ręki i oka.

Zaburzenia koordynacji wzrokowo-ruchowej – brak współdziałania i zharmonizowania funkcji wzrokowych i ruchowych – manipulacyjnych.

Tempo uczenia się wzrokowo-ruchowego – szybkość uczenia się pisania symboli graficznych, oparta na koordynacji oka i ręki, uzależniona od prawidłowego spostrzegania symboli, prawidłowej sprawności ruchowej rąk i silnej lateralizacji.

Zaburzenia orientacji przestrzennej – brak lub nie w pełni wykształcona orientacja w prawej lewej stronie ciała oraz w kierunkach przestrzeni.

Motoryka duża – sprawność ruchowa całego ciała (w tym zdolność utrzymywania równowagi ciała, koordynacja ruchów kończyn podczas chodzenia, biegania, jeżdżenia na takich pojazdach jak hulajnoga czy rower).

Motoryka mała – sprawność ruchowa rąk w zakresie szybkości ruchów, ich precyzji; czynności manualne niezbędne podczas samoobsługi, rysowania, pisania.

Motoryka narządów mowy (poprawność artykulacji) – sprawność ruchowa narządów mowy, która decyduje nie tylko o poprawności wymowy. Precyzyjne ruchy narządów mowy (artykulatorów) uczestniczą mniej lub bardziej świadomie w różnicowaniu głosek i dokonywaniu analizy głoskowej wyrazów (służy temu wypowiadanie po cichu głosek w czasie zapisywania długiego i złożonego słowa lub podczas odczytywania nowego trudnego wyrazu).

Obniżona sprawność manualna – to opóźnienie lub nieprawidłowy rozwój motoryki rąk, objawiający się opóźnieniem rozwoju opanowania ruchów specyficznych dla człowieka, niską sprawnością ruchową w formie małej precyzji drobnych ruchów.

Lateralizacja – dominacja czynnościowa narządów ruchu (ręki, nogi) i zmysłu (oka, ucha) po jednej stronie ciała. Najczęściej dominuje prawa strona. Do zaburzeń lateralizacji zalicza się nieustaloną lateralizację, a zatem dzieci wykazują oburęczność z niewielką przewagą jednej z rąk lub niekiedy są oburęczne. Często z oburęcznością wiąże się mała sprawność motoryki rąk, co powoduje trudności w życiu codziennym i w szkole.

Lateralizacja skrzyżowana – ustalona dominacja narządów ruchu i wzroku, jednakże nie po tej samej stronie ciała (np. dominacja prawego oka i lewej ręki oraz inne warianty), co wskazuje na brak całkowitej dominacji jednej z półkul mózgowych dla czynności ruchowych po przeciwnej stronie ciała.

Percepcja słuchowa – zdolność do odbioru dźwięków, ich rozpoznawania i różnicowania oraz interpretowania przez odniesienie do poprzednich doświadczeń.

Zaburzenia słuchu fonemowego – trudności w postrzeganiu dźwięków mowy czyli w odróżnianiu głosek i różniących je cech dystynktywnych.

Zaburzenia umiejętności fonologicznych – trudności w operowaniu cząstkami fonologicznymi mowy, takimi jak głoski, sylaby, logatomy.

Umiejętności metafonologiczne – wykształcona świadomość dźwiękowych struktur mowy.

Niskie umiejętności metafonologiczne – brak lub słabo wykształcona świadomość dźwiękowych struktur mowy.

Rozwój psychoruchowy harmonijny – całość procesów psychicznych (intelektualnych, orientacyjno-poznawczych oraz motorycznych) rozwijających się w sposób harmonijny czyli tak, że nie stwierdza się większych odchyleń od poziomu typowego dla danego wieku życia.

Rozwój psychoruchowy nieharmonijny – zakłócenia tempa rozwoju poszczególnych sfer (procesów orientacyjno-poznawczych oraz motorycznych).

Deficyty rozwojowe – inaczej dysfunkcje, zaburzenia rozwoju psychomotorycznego, opóźnienie rozwoju psychomotorycznego, wolniejsze tempo rozwoju określonych funkcji. Deficyty mogą mieć różny zakres, dlatego wyróżnia się: parcjalne lub fragmentaryczne. Czasem oba określenia traktuje się jak synonimy. Nie jest to jednak uzasadnione, ponieważ różnią się one zakresem zaburzeń: parcjalne – o szerszym zakresie, dotyczą większego obszaru czynności, fragmentaryczne – o węższym zakresie.

Poziom intelektualny (umysłowy) – ocena funkcjonowania podstawowych zdolności werbalnych (słowno-pojęciowych) oraz niewerbalnych (wykonawczych) dokonywana za pomocą standaryzowanych testów inteligencji.

Inteligencja płynna – zdolność dostrzegania złożonych relacji między symbolami i wykonywania manipulacji na symbolach, niezależnie od doświadczenia osobniczego i znaczenia owych symboli, np. klasyfikowanie obiektów, dostrzeganie analogii. Czasami stosuje się zamiennie z określeniem „możliwości/potencjał intelektualny”, ponieważ są to zdolności niezależne od doświadczenia.
Inteligencja skrystalizowana – dysponowanie wiedzą i umiejętnościami ważnymi w danym kontekście kulturowym, czyli wykorzystywanie wiedzy i umiejętności nabytych w ciągu edukacji i życiowych doświadczeń. Inteligencja skrystalizowana opiera się na inteligencji płynnej, czyli wrodzonym potencjale intelektualnym.
Myślenie przyczynowo-skutkowe – umiejętność wskazywania następstw określonych przyczyn, wyszukiwanie przyczyn i skutków danych działań, porządkowanie zdarzeń (np. w formie historyjek obrazkowych)
Myślenie abstrakcyjne (pojęciowe) –myśleniena pojęciach, w przeciwieństwie to myślenia konkretnego, czyli myślenia polegającego na manipulowaniu przedmiotami. Rozumowanie pojęciowe rozumiane jako zdolność do przetwarzania informacji w systemie werbalnym (słownym), np. klasyfikacja obiektów na zasadzie wyszukiwania podobieństw między nimi i łączeniu ich w klasy.
Myślenie indukcyjne – wnioskowanie „od szczegółu do ogółu”, czyli wnioskowanie o prawdziwości wniosków (w szerokim znaczeniu tego słowa) z prawdziwości następstw. Należy pamiętać, że prawdziwość przesłanek nie gwarantuje pewności wniosku.
Myślenie dedukcyjne – rozumowanie „od ogółu do szczegółu” mające na celu dojście do określonego wniosku na podstawie założonego wcześniej zbioru przesłanek, nie wymaga tworzenia nowych twierdzeń czy pojęć, lecz jest tylko prostym wyciąganiem wniosków.
Uwaga selektywna – zdolność do świadomego kierowania uwagi na to, co jest istotne dla wykonywanego aktualnie zadania z jednoczesnym ignorowaniem dystraktorów (bodźców zakłócających odbiór informacji z otoczenia)
Rozumowanie przestrzenne – myślenie obrazowe rozumiane jako przetwarzanie informacji na poziomie wyobrażeniowym, np. wykonywanie w wyobraźni operacji figurami geometrycznymi
Manipulacja – sprawność ruchów wykonywanych dłońmi i placami – szybkość i precyzja ruchów
Rozumowanie logiczno–matematyczne – poziom myślenia logicznego oraz kompetencje matematyczne.

Teoria umysłu – zdolność do wnioskowania o stanach innych osób na podstawie ich zachowań, mechanizm, który umożliwia tworzenie reprezentacji umysłowych odnoszących się do stanów umysłu innych osób. Kształtująca się w toku rozwoju dziecka teoria umysłu pozwala na wnioskowanie o myślach, przekonaniach i intencjach innych ludzi (zdolność do czytania w umyśle innych ludzi). Deficyt w zakresie teorii umysłu prowadzi do zaburzeń w kontaktach społecznych, komunikacji i wyobraźni.

Psychoterapia – to proces zamierzonego oddziaływania na pacjenta środkami psychologicznymi, którego celem jest: leczenie zaburzeń psychicznych, pomoc w rozwiązywaniu problemów emocjonalnych, pomoc w trudnych sytuacjach życiowych, rozwój osobowości. Psychoterapia może być: indywidualna, grupowa, rodzinna, małżeńska. W zależności od czasu trwania można psychoterapię podzielić na krótkotrwałą (trwającą kilka do kilkunastu spotkań) i długotrwałą ( trwającą dłużej np. rok).

Terapia pedagogiczna – jest to oddziaływanie za pomocą środków pedagogicznych (wychowawczych i dydaktycznych) na przyczyny i przejawy trudności dzieci w uczeniu się, mające na celu eliminowanie niepowodzeń szkolnych oraz ich ujemnych konsekwencji.